Sự phát triển nhanh chóng của Trí tuệ Nhân tạo (AI) tạo sinh đã làm thay đổi sâu sắc cách người học tiếp cận kỹ năng viết. Sự thay đổi này vừa tạo ra cơ hội vừa mang lại thách thức đối với giáo dục, đặc biệt là trong thiết kế và đánh giá bài viết. Khi AI có thể viết thay người học. Vì vậy việc đánh giá viết cần được tư duy lại một cách căn bản nhằm đảm bảo tính toàn vẹn học thuật, hỗ trợ học tập thực chất và khai thác AI như một công cụ sư phạm hiệu quả.

 

1. Thách thức đối với mô hình đánh giá viết truyền thống

- Sự suy giảm của tiêu chí “tính nguyên bản”

Các hình thức đánh giá truyền thống dựa vào giả định rằng sản phẩm viết là kết quả của nỗ lực cá nhân. Tuy nhiên, AI tạo sinh làm suy yếu giả định này khi sinh viên có thể tạo ra văn bản hoàn chỉnh mà không phản ánh đúng năng lực hay tư duy độc lập của họ.

- Khó khăn trong phát hiện văn bản do AI tạo ra

Các công cụ phát hiện AI hiện nay không đáng tin cậy, dễ dẫn đến lỗi nhận diện sai (false positives hoặc false negatives). Điều này có thể gây bất công đối với người học, đặc biệt là người dùng tiếng Anh như ngoại ngữ.

- Khoảng cách giữa mục tiêu đánh giá và thực tiễn lớp học

Khi sinh viên ngày càng sử dụng AI, sản phẩm viết không còn phản ánh chính xác những năng lực mà giáo viên muốn đánh giá như tư duy phản biện, khả năng lập luận hay kiến thức ngôn ngữ.

 

2. Cơ hội mà AI mang lại cho việc dạy – học kỹ năng viết

- AI như một đối tác hỗ trợ học tập

AI có thể hỗ trợ sinh viên động não ý tưởng, mở rộng vốn từ, hiểu đặc điểm thể loại và cải thiện bài viết thông qua phản hồi ngay lập tức.

- AI thúc đẩy phản hồi nhanh và khả năng tự điều chỉnh

AI cung cấp phản hồi tức thì giúp sinh viên nhìn rõ vấn đề trong lập luận, mạch lạc, cấu trúc… từ đó nâng cao chất lượng viết.

- Phát triển năng lực số và kỹ năng giao tiếp thời đại mới

Trong môi trường làm việc hiện đại, con người thường kết hợp AI trong sản xuất văn bản. Việc dạy và đánh giá kỹ năng viết có sử dụng AI giúp người học thích ứng tốt hơn với thực tiễn nghề nghiệp.

 

3. Tư duy lại cách thiết kế và đánh giá bài viết trong thời đại AI

- Định nghĩa lại “năng lực viết” trong đánh giá

Đánh giá không nên chỉ tập trung vào sản phẩm cuối cùng, mà phải đo lường: quá trình hình thành ý tưởn, khả năng nghiên cứu và xử lý nguồn thông tin, kỹ năng chỉnh sửa – biên tập, năng lực sử dụng AI một cách phản biệhiểu biết về thể loại và ngữ dụng

-Thiết kế các nhiệm vụ viết “kháng AI” (AI-resilient)

Một số hình thức đánh giá phù hợp với thời đại A như viết tại lớp hoặc có giám sát, hồ sơ viết nhiều giai đoạn (portfolio), bản thuyết minh lựa chọn viết và quyết định chỉnh sửa, vấn đáp bảo vệ bài viết (oral defence), đề bài mang tính cá nhân hóa hoặc gắn với bối cảnh địa phương, bài viết phân tích dữ liệu/corpus dựa trên nguồn tài liệu cụ thể

- Tích hợp AI vào đánh giá một cách minh bạch

Thay vì cấm, có thể yêu cầu sinh viên sử dụng AI: nộp bản nháp do AI tạo và giải thích cách họ chỉnh sửa, đánh giá mức độ chính xác, thiên lệch hay sai sót của đầu ra AI, so sánh văn bản AI với văn bản do con người tạo, giải thích lý do sử dụng AI trong từng bước viết

Cách này biến AI từ “phím tắt” thành đối tượng học tập và tư duy phản biện.

 

4. Duy trì tính trung thực học thuật trong môi trường giàu AI

-. Chính sách minh bạch về sử dụng AI

Nhà trường nên có hướng dẫn rõ ràng về việc sử dụng AI, yêu cầu sinh viên khai báo: công cụ đã dung, cách thức sử dụng và phần nào của bài viết có sự hỗ trợ của AI

• Giáo dục người học về đạo đức sử dụng AI

Nội dung này cần được tích hợp vào chương trình, bao gồm: sử dụng lệnh (prompt) có trách nhiệm, kiểm chứng thông tin từ AI, tránh thông tin ngụy tạo, hiểu giới hạn của AI khi tham gia viết

- Chuyển từ “kiểm soát – trừng phạt” sang “giáo dục – hỗ trợ”

Cách tiếp cận tập trung vào trừng phạt không còn hiệu quả. Thay vào đó, giáo dục cần hướng tới việc hình thành năng lực viết độc lập và sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm.

 

5.Ý nghĩa đối với giáo viên và nhà trường

- Điều chỉnh chương trình đào tạo

Chương trình cần tích hợp năng lực “AI literacy”, giúp sinh viên biết cách đánh giá, sử dụng và phản biện đầu ra của AI.

- Bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên

Giáo viên cần được đào tạo về: đặc tính của AI trong ngôn ngữ và viết, nhận diện sản phẩm có sự can thiệp của AI và thiết kế và phản hồi phù hợp trong môi trường giàu AI

 -Cải thiện chính sách và chuẩn đánh giá

Nhà trường cần cập nhật quy định để phù hợp với thực tiễn sử dụng AI, tránh các kỳ vọng lỗi thời.

AI đã và đang thay đổi căn bản cách người học viết và cách giáo viên đánh giá. Thay vì cố gắng duy trì mô hình đánh giá cũ, giáo dục cần chủ động thích ứng bằng cách tư duy lại nhiệm vụ viết, tập trung vào quá trình, tích hợp AI một cách minh bạch và nuôi dưỡng năng lực tư duy phản biện. Khi được sử dụng đúng cách, AI không làm mất đi mục tiêu của đánh giá viết mà ngược lại, giúp giáo dục hướng tới việc phát triển những người viết độc lập, có trách nhiệm và hiểu biết sâu sắc về công nghệ trong thế kỷ 21.