1. Giới thiệu

Trong chương trình đào tạo cử nhân Ngôn ngữ học và Giảng dạy Tiếng Anh (TESOL), môn cú pháp (syntax) đóng vai trò trung tâm trong việc trang bị cho sinh viên những hiểu biết có hệ thống về cấu trúc ngôn ngữ. Tuy nhiên, việc giảng dạy cú pháp ở bậc đại học thường gặp nhiều thách thức do nội dung mang tính trừu tượng cao, thuật ngữ học thuật dày đặc, và yêu cầu tư duy phân tích logic. Do đó, việc đổi mới phương pháp giảng dạy cú pháp là cần thiết để giúp sinh viên tiếp cận kiến thức hiệu quả hơn và phát triển năng lực ngôn ngữ học thuật.

2. Vai trò của cú pháp trong chương trình đào tạo ngôn ngữ

Cú pháp là một trong ba trụ cột của ngữ pháp học, bên cạnh hình thái học (morphology) và ngữ nghĩa học (semantics). Kiến thức cú pháp giúp sinh viên hiểu rõ cơ chế tổ chức câu, mối quan hệ giữa các thành tố, và từ đó nâng cao năng lực đọc hiểu, viết học thuật và phân tích ngôn ngữ. Theo Radford (2004), việc hiểu cấu trúc cú pháp là nền tảng cho việc phân tích ngôn ngữ tự nhiên và phát triển tư duy ngôn ngữ học phê phán.

Ngoài ra, trong bối cảnh dạy học ngoại ngữ, cú pháp còn giúp giáo viên tương lai lý giải được lỗi sai ngữ pháp của người học và thiết kế hoạt động ngôn ngữ phù hợp (Celce-Murcia & Larsen-Freeman, 1999).

3. Các phương pháp giảng dạy cú pháp

Nghiên cứu cho thấy có hai hướng tiếp cận chính trong việc dạy cú pháp ở đại học: (1) tiếp cận mô tả (descriptive approach) và (2) tiếp cận lý thuyết (theoretical approach).

• Tiếp cận mô tả chú trọng việc trình bày các hiện tượng cú pháp trong ngôn ngữ đích, thường dựa trên ví dụ cụ thể và áp dụng vào ngữ liệu thật. Phương pháp này phù hợp với sinh viên chuyên ngành giảng dạy tiếng Anh hoặc phiên dịch.
• Tiếp cận lý thuyết sử dụng các khái niệm như cấu trúc cây (tree diagrams), các đặc trưng cú pháp (features), và chuyển động cú pháp (movement) trong khung lý thuyết như Cấu trúc X-bar (X-bar theory) hoặc Chương trình Tối giản (Minimalist Program) (Chomsky, 1995). Phương pháp này phù hợp với sinh viên chuyên sâu về ngôn ngữ học.

Ngoài ra, phương pháp lấy người học làm trung tâm cũng được khuyến nghị trong giảng dạy cú pháp, thông qua các hoạt động như phân tích ngữ liệu (corpus-based learning), làm bài tập nhóm, sử dụng sơ đồ trực quan (visual grammar tools), và áp dụng công nghệ (Siyanova-Chanturia & Spina, 2015).

4. Một số khó khăn thường gặp

Sinh viên thường gặp khó khăn với hệ thống thuật ngữ phức tạp, ký hiệu trừu tượng, và việc liên hệ giữa lý thuyết cú pháp với ngữ liệu thực tế. Theo Nunan (1998), việc thiếu kiến thức nền về ngữ pháp truyền thống cũng khiến nhiều sinh viên cảm thấy “choáng ngợp” khi tiếp cận cú pháp hiện đại. Bên cạnh đó, sự khô khan của nội dung khiến mức độ hứng thú giảm sút, nếu giảng viên không có phương pháp linh hoạt.

5. Gợi ý sư phạm

Để cải thiện chất lượng dạy học cú pháp, giảng viên cần:

• Thiết kế bài giảng theo hướng scaffolded (giúp đỡ từng bước), kết hợp minh họa bằng ví dụ dễ hiểu.
• Tích hợp bài tập phân tích câu thực tế từ báo chí, tiểu thuyết, phim ảnh để tăng tính ứng dụng.
• Khuyến khích sinh viên xây dựng cây cấu trúc cú pháp bằng công cụ số như Lucidchart, Draw.io, hoặc ứng dụng tương tác như Syntax Tree Generator.
• Tổ chức thảo luận nhóm, cho sinh viên phân tích lỗi cú pháp trong bài viết của người học thực tế.
• Kết hợp dạy cú pháp với các kỹ năng học thuật như viết câu phức, sửa lỗi câu, và phân tích phong cách.

6. Kết luận

Dạy cú pháp ở đại học không chỉ là truyền đạt kiến thức ngôn ngữ học mà còn là cơ hội để phát triển tư duy phân tích và năng lực sư phạm cho sinh viên. Việc kết hợp lý thuyết với thực tiễn, công nghệ với tư duy phản biện, sẽ giúp môn học này trở nên sinh động và thiết thực hơn. Trong xu thế đổi mới giáo dục đại học, cú pháp cần được giảng dạy theo cách sáng tạo, ứng dụng và gắn với nhu cầu thực tế của người học.

 

---

Tài liệu tham khảo (References)

• Celce-Murcia, M., & Larsen-Freeman, D. (1999). The grammar book: An ESL/EFL teacher’s course (2nd ed.). Heinle & Heinle.
• Chomsky, N. (1995). The minimalist program. MIT Press.
• Nunan, D. (1998). Teaching grammar in context. ELT Journal, 52(2), 101–109. https://doi.org/10.1093/elt/52.2.101
• Radford, A. (2004). English syntax: An introduction. Cambridge University Press.
• Siyanova-Chanturia, A., & Spina, S. (2015). Teaching grammar through corpora: A corpus-based approach to teaching modal verbs in Italian. Language Learning & Technology, 19(2), 56–76.