Sự bùng nổ của Trí tuệ Nhân tạo (AI) đang làm thay đổi sâu sắc cách thức dạy và học viết trong môi trường giáo dục hiện đại. Giáo viên không thể tiếp tục áp dụng những phương pháp truyền thống vốn chỉ tập trung vào sản phẩm cuối cùng. Thay vào đó, họ cần xác định rõ vai trò của mình: hướng dẫn người học phát triển tư duy, chiến lược viết và khả năng sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm.

1. Những thay đổi lớn trong dạy và học viết dưới tác động của AI

- AI thay đổi cách người học tiếp cận việc viết

AI đã thay đổi căn bản hành vi học tập của sinh viên trong môn viết, từ việc tự hình thành ý tưởng cho đến trình bày luận điểm. Thay vì bắt đầu từ trang giấy trắng, người học  có thể yêu cầu AI tạo dàn ý, gợi ý nội dung hoặc viết mẫu trong vài giây. Nhờ đó, rào cản tâm lý khi bắt đầu viết giảm đáng kể, nhưng đồng thời cũng làm giảm nhu cầu vận động tư duy độc lập. Điều này buộc giáo viên phải thay đổi trọng tâm từ việc đánh giá sản phẩm cuối cùng sang kiểm tra cách sinh viên phát triển ý tưởng, chỉnh sửa và phản biện nội dung trong suốt quá trình hình thành bài viết.

- Rủi ro về đạo văn và lệ thuộc vào AI

Bên cạnh lợi ích, AI cũng mang đến những rủi ro đáng kể, đặc biệt là nguy cơ đạo văn và phụ thuộc quá mức. Nhiều sinh viên có thể sử dụng AI để tạo toàn bộ bài viết mà không hiểu sâu nội dung, khiến việc đánh giá năng lực thật sự trở nên khó khăn. Trong bối cảnh văn bản AI ngày càng khó phân biệt, giáo viên cần thiết kế các phương thức đánh giá đòi hỏi sự minh bạch của quá trình, chẳng hạn như yêu cầu nộp bản nháp, bản ghi tương tác (prompt history) hoặc thực hiện các phần viết tại lớp. Điều này giúp đảm bảo tính trung thực học thuật và giảm thiểu sai lệch trong đánh giá.

2.3. Cơ hội phát triển năng lực ngôn ngữ sâu hơn

Dù có những thách thức, AI vẫn mở ra cơ hội lớn cho việc cá nhân hóa học tập và nâng cao kỹ năng viết. Với vai trò như một gia sư ảo, AI có thể cung cấp phản hồi ngữ pháp, từ vựng và cấu trúc ngay lập tức, giúp sinh viên tự cải thiện ngoài giờ học. Bằng cách sử dụng AI để thử nghiệm nhiều cách diễn đạt, người học có thể tiếp cận ngôn ngữ phong phú hơn, qua đó phát triển khả năng tự học – một năng lực quan trọng trong giáo dục hiện đại. Khi được hướng dẫn đúng cách, AI trở thành công cụ bổ trợ giúp nâng cao chất lượng viết chứ không phải làm thui chột tư duy của người học.

 

2. Vai trò của giáo viên cần làm gì trong giảng dạy môn viết trong thời đại AI?

- Chuyển từ dạy “kết quả viết” sang dạy “quá trình viết”

Trong bối cảnh AI có thể tạo ra bài viết hoàn chỉnh trong thời gian rất ngắn, giáo viên cần chuyển trọng tâm sang đánh giá quá trình hình thành văn bản. Điều này bao gồm việc yêu cầu sinh viên nộp các bản nháp, nhật ký viết hoặc ghi chú chỉnh sửa để theo dõi sự phát triển tư duy. Khi đánh giá dựa trên quá trình, giáo viên có thể quan sát cách sinh viên phản biện ý tưởng, cải thiện cấu trúc và xử lý phản hồi. Cách tiếp cận này không chỉ hạn chế việc lạm dụng AI mà còn giúp sinh viên hiểu rằng viết là một hành trình khám phá và hoàn thiện liên tục.

- Tích hợp AI một cách có kiểm soát vào giờ học

Thay vì cấm đoán hoàn toàn, giáo viên nên hướng dẫn sinh viên cách sử dụng AI như công cụ hỗ trợ học tập có trách nhiệm. Điều này bao gồm việc cho phép AI tham gia vào các bước như gợi ý ý tưởng, kiểm tra lỗi hoặc phân tích phong cách viết, nhưng phải có quy tắc rõ ràng về mức độ được phép sử dụng. Giáo viên cũng cần yêu cầu sinh viên minh bạch về cách họ đã dùng AI trong quá trình viết, chẳng hạn bằng cách ghi chú cuối bài hoặc nộp bản prompt. Việc tích hợp AI đúng cách giúp sinh viên không chỉ học viết tốt hơn mà còn hình thành năng lực số quan trọng trong kỷ nguyên mới.

- Thiết kế nhiệm vụ đánh giá khó bị thay thế bởi AI

Để đảm bảo tính chính xác trong đánh giá, giáo viên nên thiết kế những bài viết mà AI khó tạo ra hoàn chỉnh, chẳng hạn như viết phản hồi từ trải nghiệm cá nhân, phân tích dữ liệu thực tế của lớp hoặc bình luận về hoạt động học trên lớp. Những dạng nhiệm vụ này đòi hỏi người học phải kết nối với trải nghiệm thật, từ đó giảm khả năng dùng AI để viết thay. Ngoài ra, giáo viên có thể áp dụng đánh giá tại lớp (in-class writing), thuyết trình kết hợp viết hoặc các sản phẩm đa phương thức, nhằm kiểm tra năng lực thật của sinh viên trong môi trường kiểm soát.

- Dạy kỹ năng tư duy phản biện song song với kỹ năng viết

Trong thời đại mà văn bản có thể được tạo ra dễ dàng bằng AI, điều quan trọng nhất không còn là “viết nhiều” mà là “tư duy tốt”. Giáo viên cần tập trung phát triển năng lực tư duy phản biện, giúp sinh viên biết đặt câu hỏi, xác định giả định, đánh giá độ tin cậy của lập luận và phân biệt các nguồn thông tin. Khi sinh viên có khả năng phân tích và phản biện nội dung AI tạo ra, họ sẽ trở thành người dùng AI thông minh, tránh tình trạng tiếp nhận thông tin một chiều. Đây là năng lực trọng yếu trong giáo dục thế kỷ 21.

3.5. Tăng cường hoạt động viết tương tác trong lớp

Các hoạt động tương tác như peer review, viết nhóm hay viết nhanh tại lớp đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo người học tham gia thực chất vào quá trình viết. Những hoạt động này tạo ra môi trường học tập chân thực, giúp sinh viên trao đổi ý tưởng, nhận phản hồi trực tiếp và phát triển khả năng giao tiếp học thuật. Hơn nữa, khi sinh viên phải trình bày và bảo vệ quan điểm trước bạn bè, họ không thể phụ thuộc hoàn toàn vào AI, từ đó nâng cao tính chủ động và trách nhiệm cá nhân trong học tập.

- Trang bị hiểu biết về đạo đức số (digital literacy)

Giáo viên cần giúp sinh viên hiểu rõ những giới hạn và rủi ro của AI, bao gồm thông tin sai lệch, thiên kiến và việc tạo nội dung không chính xác. Song song đó, sinh viên cần được hướng dẫn cách kiểm tra nguồn tin, trích dẫn khi sử dụng AI và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức trong học thuật. Việc trang bị năng lực số không chỉ bảo vệ sinh viên khỏi lạm dụng công nghệ mà còn giúp họ trở thành những người học độc lập và có trách nhiệm trong thời đại số.

Trí tuệ Nhân tạo không phải là mối đe dọa đối với việc dạy và học viết mà là cơ hội để đổi mới phương pháp sư phạm theo hướng hiệu quả hơn. Nhiệm vụ của giáo viên trong thời đại AI là tái định nghĩa vai trò của mình: từ người truyền đạt tri thức sang người hướng dẫn quá trình, người nuôi dưỡng tư duy phản biện và người giúp sinh viên trở thành người dùng công nghệ có đạo đức. Bằng cách kết hợp linh hoạt giữa phương pháp truyền thống và công cụ AI, giáo viên có thể nâng cao chất lượng giảng dạy viết và chuẩn bị cho người học những kỹ năng thiết yếu của thế kỷ này.